Batı’da Yeni Dini Hareketler

Tüm dünyada önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilen bir tarih olan 1950’den sonra sanayileşmiş Batılı toplumlarda “küresel bir olgu” olarak birçok yeni dinî hareketin ortaya çıktığı görülmüştür. İngiltere’de 20.yy’ın ikinci yarısında dinsel inançların ve pratiklerin tezahürlerinde bir artış olmuştur. Bu hareketlerin temelde iki özelliği vardır. Aralarında genelleme yaparsak sınıflandırmada temel benzer karakteristikleri yeni (new) ve dini (religious) olmalarıdır.
Yeni dinî hareket kavramını bütüncül anlamda İngiliz sosyolog Eileen Barker geliştirmiştir. Bunların ‘yeni’ olarak nitelenmelerinin sebebi, hepsinin de II. Dünya Savaşı sonrasının şartlarında, yani yakın zamanda ortaya çıkmış olmalarıdır (Barker 1992:145). Yeni dinî hareketler farklı inançlar ve ibadetler, farklı bir hayat tarzı, farklı değerler ile birlikte ortaya çıkmıştır.
1970’lerde yoğunlaşan bu Yeni Dini Hareketler (New Religious Movements NRMs) özellikle insanın ruhi aydınlanması aşkın birlik, gibi düşünceler ve söylemlerinde coşkun bir dinî, ruhî ve felsefî yaşantı vaat eden birbirinden farklı oluşumları ifade etmek için kullanılmaktadır etrafında meydana çıkmışlardır. Hareketler Avrupa toplumunda savaş sonrasında Batı emperyalizmine karşı olan ve bütün değerlerinden kopan gençlik; içine düştüğü buhranlardan kurtulma arayışı ile gittiği uzakdoğudan buradaki mistik hareketler yoluyla -özellikle Hint-Japon kökenli- kendini bulma gayretlerine girişmesiyle oluşmuştur. Böylece Asya’yı ziyarete gelen bu insanlar bu hareketleri Avrupa’ya taşımıştır.
Yeni dinî hareketler, başlangıçta, İngiltere’ye özgü olarak algılanmış, ancak kısa zamanda Batı Avrupa ve ABD’de de hızla yayılmıştır. Bu bakımdan söz konusu hareketler başlangıçta Batı toplumlarına özgü oluşumlar olarak dikkat çekmiş ve öyle algılanmıştır. Ancak günümüzün küreselleşen dünyasında hemen her toplumda örneklerine sık rastlanır olmuştur (Chryssides 1997).
Bu hareketler dinî bir karaktere de sahiptirler. Dinî hareketler olarak nitelendirilmelerinin sebebi; üyelerine hayatın anlamı, eşyanın tabiatı gibi en temel sorunlara nihaî bazı cevaplar sunar. Dinî ve felsefî bir dünya görüşü önermelerinin yanı sıra yine onlara aşkın bilgi, ruhî dinginlik ve iç huzura erme, öz benliğini ortaya çıkarma ve manevî yönden olgunlaşma ve gelişme gibi elde edilebilir bazı yüksek gayeler için vasıta ve imkânlar da sağlamalarından kaynaklanmaktadır. (Barker 1992:145).
1980’lerde Bryan Wilson Bu hareketleri söyle özetlemektedir. “ Değişik bir temel, yeni kültürel bir hayat stili, geleneksel Kilise Hıristiyanlığından belirgin bir şekilde farklı karizmatik liderlik, üyelerinin çoğunluğu orta sınıfa mensup iyi eğitimli kişilerden oluşan orantısız bir ölçü teşkil eden gençlerden oluşur, uluslar arası operasyon (iletişim ve koodinasyon anlamında) son on yılda gelişmiştir.”
Elieen Barker’ın yeni din hareketler hakkında çok önemli tespitleri vardır. İnsanlar en fazla yirmili yaşlarda bu hareketlere katılmaktadırlar ve bunların bu katılımcıların çocukları cemaatin geleceğini şekillendirir. Orta yaş ve yaşlı insanların katılımı çok az sayıdadır. Bu cemaatler genelde bir komite tarafından idare edilir. Ve bunun başında bazı olağanüstü güçleri ve bilgileri olduğuna inanılan şeyh veya peygamberlik iddiasında bulunan karizmatik liderler bulunur.
Hareket üyelerine belli barınma imkânları, çalışma olanakları sağlanır. Kurumsallaştıkları yerlerde çeşitli buluşma imkânları oluştururlar. Temel üye kazanma ya da beyin yıkama yöntemleri insanları bu tür hareketler ile zihin kontrolünü (mind control) sağlayabileceklerine inandırırlar. Bazı cemaatlerde bazı yıllar katılanlar ayrılanlardan daha fazla olur bazı yıllar ise tam tersi olabilir. Bu hareketlere katılma süreci okul, aile, dernek, ordu vb. gibi toplumsal kurumlardaki ilişkilerde başlıyor ve çeşitli kandırma teknikleri ile (video hipnoz, yüksek özgüven, yükleme) kişisel tecrübenin yorumlanması ile insanlar bu hareketlere modern batılı yaşam tarzını getirdiği boşluğu doldurmak için Mistik bir yön arayışı ile katılıyorlar.
İnsanlar kendini keşfetmek mistik dini tecrübe yaşamak özellikle gençler arasında idealist anlayışın etkisiyle örneğin Unification Church üyesi gençlerin dünyayı daha güzel yapma ve tanrını krallığını gerçekleştirmek için yaptığı hayalî idealler ya da kimileride kariyerinde başarı sağlama düşüncesi ile bu hareketlere katılırlar. Tabiî ki bu hareketler insanlar üzerinde çok fazla olumsuz etkilerde yaratabilmektedir ki bunlarda intiharla sonuçlanabilir. Geçmiş vakalar kitlesel intiharın yeni dini hareketlerin potansiyel karakterlerinden birisi olduğunu göstermektedir. Örneğin 1910 Jews of York veya Guyana’da 1978. Bunun dışında akıl sağlığını kaybeden insanların varlığı da bilinmektedir. Yine alkol ve uyuşturucuyu yasaklayanlara karşı teşvik eden cemaatlerde vardır.
Bu hareketlerin ibadet veya ruhsal huzuru sağlamak için kullandıkları tekniklerin çoğunluğu eski doğu geleneklerinden Afrika’dan veya dinlerin mistik temalarından gelir. Mesela oruç kitabi dinler yanında genel anlamda çeşitli farklılıkları olsa da bütün dinlerde münzevi hayatın kapısını teşkil ettiğinden bu hareketlerde de yerini almıştır.
Bazen hareket üyelerinin fiziksel birtakım özürlere sahip olan insanlar oldukları tespit edilmiştir ya da ölümcül hastalıkları olduğu için bu hareketler ile sağlıklarına kavuşacakları yolunda birtakım vaatler ile katılmışlardır.
Ekonomik gelirler genelde üyelerden alınan bağışlar yoluyla sağlanır. Sahip oldukları bazı basın-yayın kuruluşları, ibadet yerlerinde toplanan yardımlar ile finansman sağlanır.
Önemli diğer özelliklerinden biri olan evlilik genelde önemli bir yere sahiptir. Çok çocuk sahibi olmak, çok evlilik, homoseksüellik ve kadına karşı tutumda hareketlerin çoğu “eşit fakat farklı” şeklinde bir anlayış benimsemektedir. Çocukların durumu da önemli bir yer tutar. Bu hareketlerin bazılarında kendilerine özel bazı konuşma ve kutsal yazı dileri de olmuştur. Bu hareketlerde Japon Zen Budizm’inde olduğu gibi totaliter otorite özelliği de bulunabilir.
Bu hareketlerde karışık evlilik (mix marriage), aile tarafından reddedilme vs. gibi çok rastlanan aile içi birtakım problemlerle karşılaşılmaktadır. Fiziksel ve psikolojik şiddet sonucunda hareketlerden ayrılan insanlar hareketlerin işleyişi hakkında medyaya bilgi vermesi hareket içinde bölünmelere neden olduğu gibi kişilerin ruhsal sağlığını da olumsuz etkilemektedir.
Bazı gruplar kendilerini Dini olark ifade etmezler. Trancendental meditation sadece bir rahatlama ve huzur bulma hareketi olduğunu iddia etmiştir. ISKON ise yeni (new) olduğunu kabul etmezler ve geleneksel bir din olduklarını savunurlar.
Afrikada 10.000 den fazla yeni haerket olduğu söylenmektedir. Amerikada bu 1.667 olarak belirlemiştir. Bu alanda araştırma yapan önemli isimler Elieen Barker, Bryan Wilson, J. Gordon Melton sayılabilir.
Brahma Kumaris Cemiyeti
Hindistan’da 1955’te kuruldu
Dinden çok felsefi bir Hayat tarzı iddiasına sahiptir
Ananda Marga Cemaatleri
Kökeni 16.yy. da yaşamış Hindu rahip Mahaprabahu’ya dayanır.
1965’te Avrupa ve Amerika’da Prabhupada adlı Hintli tarafından kuruldu.
Hare Kirshna Cemiyeti

Hıristiyan Özellikteki Yeni Dini Hareketyler

Tanrını Çocukları (The Children of God)
1969’da Evangelist misyoner rahip David Berg tarafından kurulmuştur.
Bu harekete katılanların çoğunluğu hippi hareketinden gelmektedir.
David Berg’den sonra hareketin başına Karen Zerby geçmiştir.

İlahî Işık Misyonu (Divine Light Mission) hareketi
Hindistan kökenli bir harekettir.
1973–1974 yıllılarında Amerika ve İngiltere’de teşkilatlanmıştır.
Guru Shri Hans Ji Maharaji’nin bu çağın peygamberi olduğuna inanırlar.

İsa Baptist Kilisesi Cemaati (Jesus Fellowship Church)
1969’da İngiltere’de pastor Noel Stanton tarafından kurulan bir Evangelist Hıristiyan hareketidir.
Kendilerini “İsa’nın ordusu” veya “Hıristiyan Dininin Yeni Varoluşu” gibi isimlerle de nitelemektedirler.
Yine bu Jesus Army adı ile kendilerine verildiğine inandıkları düşünce için askeri üniforma giyerek dolaşırlar.

Mooniler ( Unification Church)
1954’te Sun Myung Moon Güney Kore’de Kuruldu.
Saflığın sembolü olarak her zaman yanlarında tuz taşırlar.
Moon’un yeni Mesih olduğuna inanırlar.
Washington Times ve United Pres İnternational tarafından finansmanı sağlanır.

Tanrı’nın Dünya Kilisesi ( The World wide Church of God)
Herbert W. Armstrog kendini Pavlus’a benzetmektedir.
Ve kutsal kitabı yaymak için gönderildiğini söyler.
Ahd-i Atik’i kabul ederler ve Yahudi bayramlarını kutlarlar.
The Plain Truth adıyla çıkan bir dergide mesajlarını yaymaya çalışmaktadırlar.

New Age
• Uzak Doğu dinleri 19. yüzyıldan itibaren Batı toplumlarında ilgi görmeye başlamıştı.
• 1960’lı yıllarda New Age adı verilen, maddeci batı kültürüyle Uzak Doğu dinleri ve ayrıca büyü, fal gibi sapkınlıkların senteziyle oluşturulan felsefe din karışımı akım oluştu.
• Bu akım hippi kültürünün bir devamı niteliğindeydi.
• Bu öğretileri benimseyen bazı sanatçı ve bilim adamlarının da etkisiyle New Age akımı insanlar arasında hızla yayıldı ve Batı kültürünün önemli bir parçası haline geldi.
• İnsanlara modern bir ambalaj içerisinde sunulan New Age Hareketi gerçekte Hinduizm, Budizm, Şamanizm, Taoizm gibi putperest dinlerin sapkın inanışlarının yanı sıra akıl, mantık ve sağduyu ile bağdaşmayan türlü saçmalıklar içeren ve ilahi dinlerde yasaklanan fal ve büyü gibi birçok batıl uygulamayı teşvik eden son derece ilkel bir inanıştır.
• Tüm iddialarının aksine insanları gerçeklerden uzaklaştırıp hayali bir dünyada yaşamaya sürükleyen bir aldatmacadır.
• Nitekim bir kurtuluş yolu olarak gösterilen bu hareket insanlara hiçbir şey vermediği gibi onların mevcut bunalımlarını daha da artırıp, intihar etmeyi tek çıkış yolu olarak gören bireyler haline getirmiştir.

1. Ananda Marga
2. Brahma Kumaris
3. Dinvine Light Mission
4. Hare Krishna
5. Moonizm
6. Mormonlar
7. New Age
8. Rajneesh
9. Sai Baba
10. The Church of Scientology
11. Soka Gokkai
12. Subud
13. The Family
14. Transendantal Meditation
15. Adventist Heretikler
16. Yehova Şahitleri
17. Tapınak Şövalyeleri
18. Mutluluk ve Kutsallık (Health, Happy and Holy) ya da kısaca 3HO
19. International Cultic Studies Association ( ICSA
20. International Churches of Christ
21. Kofuku no Kagaku, (The Institute for Research in Human Happiness)
22. Rastafari hareketi 1930larda kuruldu,
23. Sahaja Yoga